ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΑΠΟ ΜΑΖΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ - Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις

Αφορμή για την ενασχόλησή μας με το συγκεκριμένο θέμα έδωσε ο ορισμός μας, ως εισηγητών σε επιμορφωτικό πρόγραμμα του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης – Αυτοδιοίκησης (Ε.Κ.Δ.Δ.- Α) το 2004, στελεχών του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Άμεσης Βοήθειας. 

Εκεί μας δόθηκε η ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με τους εξειδικευμένους επιστήμονες του χώρου αλλά και με τα στελέχη που παρέχουν Ψυχοκοινωνική Παρέμβαση. 

Αντιληφθήκαμε την σπουδαιότητα του έργου τους, την ανάγκη διασύνδεσης των ομάδων αυτών με τους επιχειρησιακούς φορείς της Πολιτικής Προστασίας, αλλά και την ανάγκη γνώσης του συγκεκριμένου αντικειμένου από τα στελέχη φορέων Πολιτικής Προστασίας ώστε να συμπεριλαμβάνουν στον σχεδιασμό τους δράσεις ψυχοκοινωνικής παρέμβασης. 

Στις καταστροφικές πυρκαγιές το καλοκαίρι του 2007, και οι δύο συγγραφείς του παρόντος πονήματος κληθήκαμε να διαχειριστούμε χωρίς κανέναν προηγούμενο σχεδιασμό, χωρίς υποδομές, μια κρίση η οποία δυστυχώς για την κοινωνία μας και την πατρίδα ήταν πρωτοφανή και καταστροφική. 

Η εικόνα ήταν «πόλεμος εν ειρήνη». Δεκάδες συνάνθρωποί μας νεκροί, χωριά ολόκληρα κατεστραμμένα, κοινωνικές υποδομές εξαφανισμένες, τεράστια οικολογική καταστροφή, εκατομμύρια στρέμματα φυσικού κάλλους εξαφανίστηκαν, οικονομικές ζημιές τεράστιες. 

Η κατάσταση ισορροπούσε σε μια κλωστή. Η κοινωνία μας εύκολα μπορούσε να περάσει από την κατάσταση της κρίσης στην κατάσταση του πανικού. Του ανεξέλεγκτου πανικού με απρόβλεπτα πλέον αποτελέσματα. 

Με εφόδια την υπηρεσιακή μας γνώση και εμπειρία, οργανώσαμε, μια ομάδα διαχείρισης κρίσης, στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του Πυροσβεστικού Σώματος και διαχειριστήκαμε, πιστεύουμε στοιχειωδώς αποδεκτά, την κρίση, ανταποκρινόμενοι στο πρωτόγνωρο για αυτού του είδους τις καταστάσεις.

Σκοπός ήταν ο έλεγχος της κατάστασης, η ανάκτηση της εμπιστοσύνης του κόσμου και η ισορροπία μεταξύ του πραγματικού συμβάντος και του διαθλαστικής πολλές φορές επικοινωνιακής περιγραφής του.

Παράλληλα οι πρώτες παρεμβάσεις είχαν σκοπό να δίδεται με σοβαρό, υπεύθυνο τρόπο η πραγματική διάσταση της κατάστασης, δημιουργώντας συνθήκες ισορροπίας, ικανή συνθήκη ώστε να ενεργοποιηθεί το σύνολο του κεντρικού πολιτειακού μηχανισμού, σε επίπεδα πάνω από αυτά, των επιχειρησιακών φορέων, ώστε να παρέχει όλες τις αναγκαίες δράσεις για την ανακούφιση των πληγέντων και για την αποκατάσταση των βλαβών.

Αυτή η πρωτόγνωρη εμπειρία μας έδειξε στην πράξη το πολύπλευρο της διαχείρισης μιας μεγάλης κρίσης. Κατανοήσαμε την αναγκαιότητα της γνώσης και της προετοιμασίας, παρεμβάσεων που πρέπει να απαντούν άμεσα στις παράλληλες ανάγκες διαχείρισης των θυμάτων, των οικογενειών τους, των διασωστών και των οικείων τους, των ειδικών ευπαθών ομάδων του γενικού πληθυσμού, της ευρύτερης κοινής γνώμης. 

Είδαμε την ιδιαίτερη δυσκολία της διαχείρισης μαζικών απωλειών, το επικίνδυνο της διασποράς ανυπόστατων φημών, την ευκολία δημιουργίας πανικού και γενικευμένης αναταραχής. Διαπιστώσαμε την ουσιαστική και επιτακτική ανάγκη για τα στελέχη των επιχειρησιακών φορέων της Πολιτικής Προστασίας, πλέον των επιχειρησιακών τους γνώσεων, να έχουν και εξειδικευμένες γνώσεις σε θέματα διαχείρισης κρίσεων.

Με το συγκεκριμένο μας πόνημα θέλουμε να ανοίξουμε το δημόσιο διάλογο, να φωτίσουμε μια πτυχή στην επιστήμη της διαχείρισης κρίσεων, που πρέπει να ληφθεί σοβαρά από τους έχοντες την ευθύνη των φορέων παροχής υπηρεσιών πολιτικής προστασίας. Η πτυχή αυτή είναι οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις προ, κατά τη διάρκεια και μετά, από μια μεγάλη κρίση εξαιτίας μεγάλης καταστροφής.

Στις γραμμές αυτού του πονήματος, προσπαθήσαμε να συγκεντρώσουμε σκέψεις, απόψεις και μέρη από μελέτες και έρευνες ειδικών στο θέμα, να καταθέσουμε σημεία από την δική μας εμπειρία και αντίληψη ως στελέχη του Πυροσβεστικού Σώματος και να δώσουμε μια πρώτη παρουσίαση των βασικών στοιχείων του θέματος ”ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις στη διαχείριση κρίσεων από μαζικές καταστροφές”. Βασικός μας στόχος είναι να προσθέσουμε ένα μικρό – ελάχιστο - λιθαράκι στην διαμόρφωση της όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερης διαχείρισης, των δυστυχώς, αναπόφευκτων καταστροφών.

Παράλληλα πιστεύουμε ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό τα στελέχη, οι προϊστάμενοι και οι επικεφαλής των Υπηρεσιών των Μονάδων, αλλά και των ομάδων επέμβασης και αποκατάστασης να εντοπίζουν και να αναγνωρίζουν τα συμπτώματα, τις αντιδράσεις και τις συνέπειες των προβλημάτων ψυχικής βλάβης στις κοινωνικές ομάδες, αλλά και στο προσωπικό των Υπηρεσιών και των ομάδων επέμβασης, ώστε να μπορούν να ενεργήσουν άμεσα και αποτελεσματικά με σκοπό την αποκατάσταση της ισορροπίας του συστήματος.

Διαχείριση που αποτελεί το αναγκαίο ζητούμενο για την ίδια την υπόσταση της κρατικής μας οντότητας, αλλά και το ύψιστο χρέος κοινωνίας και πολιτείας, απέναντι στο ιερό αγαθό της ζωής, της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και των δημιουργημάτων του πολιτισμού μας. 

Nικόλαος Διαμαντής                                 Γιάννης Σταμούλης

Αντισττράτηγος ε.α. Π.Σ.                                 Πύραρχος

Ο ΠΟΥ ζητά περισσότερες επενδύσεις στην Ψυχική Υγεία

Τόσο οι πλούσιες όσο και οι οικονομικά ασθενέστερες χώρες του κόσμου πρέπει να επενδύουν περισσότερους πόρους στον τομέα της Ψυχικής Υγείας και κυρίως σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, καθώς κατά τις περιόδους αυτές οι δείκτες κατάθλιψης και αυτοκτονιών παρουσιάζουν ανοδικές τάσεις, αναφέρει σε νέα ανακοίνωσή του ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία του ΠΟΥ, ένας στους δέκα ανθρώπους παγκοσμίως πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή, ωστόσο μόλις το 1% του συνολικού εργατικού δυναμικού υγείας ασχολείται με την περίθαλψη αυτών των ασθενών. Ο ΠΟΥ επισημαίνει επίσης ότι το στίγμα που περιβάλλει τις ψυχικές διαταραχές παραμένει ακόμη και σήμερα ισχυρό.

διαβάστε περισσότερα

Πυροσβέστες στο ντιβάνι

Επέλεξαν το διαρκές φλερτ με τον κίνδυνο. Ανάμεσα στις παγίδες ωστόσο που κρύβει το επάγγελμα του πυροσβέστη είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις από περιστατικά που καλούνται να αντιμετωπίσουν (κυρίως φυσικές καταστροφές με θύματα). Αναντίρρητα, σκηνές που μένουν βαθιά χαραγμένες στο μυαλό και στην ψυχή. Οπως λένε οι ίδιοι, η κατάσταση αυτή επηρεάζει ακόμα και την καθημερινότητά τους, γι' αυτό ζητούν από το Αρχηγείο της Πυροσβεστικής να μεριμνήσει για την ψυχολογική υποστήριξη τους, όπως συμβαίνει στο εξωτερικό.

«Αθωράκιστους» ψυχολογικά κρίνουν τους συναδέλφους τους ο πρόεδρος της Ενωσης Αξιωματικών Πυροσβεστικού Σώματος κ. Γιάννης Σταμούλης και ο υποστράτηγος ε.α. και πολλά χρόνια συνδικαλιστικός εκπρόσωπος των αξιωματικών κ. Νίκος Διαμαντής στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο «Διαχείριση κρίσεων από μαζικές καταστροφές». Σε ένα από τα κεφάλαια, με τίτλο «Επαφή με την απώλεια ζωής», αναφέρεται μεταξύ άλλων στη διαδικασία αναγγελίας θανάτου στην οικογένεια του θύματος. Διοικητές υπηρεσιών οι οποίες αναλαμβάνουν συνήθως τη διαδικασία αυτή επισημαίνουν ότι δεν έχουν ειδική εκπαίδευση - στο βιβλίο σημειώνονται κάποιες οδηγίες.

Ανάμεσα στις προτάσεις των συγγραφέων είναι τα Σώματα Ασφαλείας να συμπεριλάβουν στον επιχειρησιακό σχεδιασμό τους υπηρεσίες και οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα ψυχοκοινωνικής παρέμβασης και μέσω της συνεργασίας να γίνει αποτελεσματική χρήση των υπηρεσιών τους.

Στη Ρικομέξ και στο Γραμματικό...

Ο κ. Σταμούλης είχε λάβει μέρος στις επιχειρήσεις διάσωσης εγκλωβισμένων στο εργοστάσιο της Ρικομέξ που κατέρρευσε στον σεισμό της Αθήνας τον Σεπτέμβριο του 1999 όπως και στην επιχείρηση στο Γραμματικό μετά τη συντριβή του αεροσκάφους της εταιρείας «Ηλιος» τον Αύγουστο του 2005.

«Ημασταν πάνω από τρεις ημέρες στη Ρικομέξ. Διαπίστωσα και στους φαντάρους που βρίσκονταν στον χώρο και στους δικούς μου συναδέλφους την ψυχολογική κόπωση από την καταστροφή. Οσα έζησα με ακολουθούσαν για πολλές ημέρες και το αντιμετώπισα από μόνος μου, όπως κάνουν σχεδόν όλοι μας. Δεν μπορείς εύκολα να το συζητήσεις» λέει στο «Βήμα».

«Στην επιχείρηση στο Γραμματικό ήταν εφιαλτικό το στίγμα που μου άφησε. Μέσα σε πολύ λίγα τετραγωνικά είδα τα πτώματα τόσο πολλών ανθρώπων. Με επηρέασε σημαντικά ειδικά και μου έρχονται στο μυαλό οι σκηνές που αντίκρισα όταν πρόκειται να ταξιδέψω με αεροπλάνο» συμπληρώνει ο κ. Σταμούλης.

Καταφύγιο στην ασφάλεια

Ο αντιπύραρχος κ. Γιώργος Βιτζηλαίος έχει βρεθεί στους σεισμούς το 1992 στην Τουρκία, το 1995 στο Αίγιο, το 1999 στην Αθήνα κ.α. Επισημαίνει ότι «όταν συμμετέχεις σε μια επιχείρηση για τον απεγκλωβισμό ανθρώπων δεν έχεις χρόνο να σκεφτείς επειδή εκείνη τη στιγμή δίνεις μάχη με τον χρόνο. Μετά, όταν βλέπεις το αποτέλεσμα, αρχίζεις να συνειδητοποιείς τι έχει συμβεί. Αρχίζει να κλονίζεται η εμπιστοσύνη απέναντι στις δυνατότητες των ανθρώπων, στις δικές σου. Βλέπεις μπροστά σε μια τέτοια καταστροφή πόσο "μικρός" είναι άνθρωπος και πόσα λίγα μπορείς να κάνεις, να προσφέρεις».

Ο κ. Βιτζηλαίος τόνισε ότι «όλο αυτό το σκηνικό σε επηρεάζει στην καθημερινότητά σου. Αναζητάς πλέον την ασφάλεια για εσένα και την οικογένειά σου. Πιο ασφαλές σπίτι, πιο ασφαλές αυτοκίνητο».

Πρόσθεσε πάντως ότι «τον φόβο, την ψυχολογική επίπτωση που μπορεί να έχουμε δεν την εκφράζουμε. Για παράδειγμα, δεν επιτρέπεται να πεις δεν πάω σε μια επιχείρηση μετά από σεισμό έχοντας δει τις συνέπειες σε παλαιότερο περιστατικό. Δεν υπάρχουν περιθώρια να φοβηθείς. Κάποιοι άνθρωποι περιμένουν κάτι από εμάς. Και εμείς πρέπει να τους προσφέρουμε τη βοήθειά μας».

Ο αξιωματικός της Πυροσβεστικής λέει στο «Βήμα» ότι «συνήθως αυτά τα ζητήματα τα συζητάμε μεταξύ συναδέλφων και αλληλοβοηθιόμαστε, αλλά θα ήταν χρήσιμη μια ψυχολογική βοήθεια διότι ένας ειδικός θα μας έδινε καλύτερες συμβουλές».

«Βλέπουν εφιάλτες...»

Μιλώντας στο «Βήμα» η κλινική ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο δρ Ιλια Θεοτοκά σημείωσε ότι οι διασώστες εμφανίζουν μετατραυματική διαταραχή άγχους και συχνά αναβιώνουν τις αναμνήσεις των τραυματικών γεγονότων. «Βλέπουν εφιάλτες γύρω από τα γεγονότα και παράλληλα βιώνουν άγχος, κατάθλιψη, απώλεια ενδιαφέροντος για ευχάριστες δραστηριότητες, αποστασιοποιούνται στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους, παθαίνουν πιο συχνά κρίση πανικού και έχουν διαταραχές ύπνου»σημειώνει.

Αναφορικά με τις πιο «ευάλωτες» ομάδες είπε ότι μεγαλύτερη πιθανότητα έχουν όσοι αντιμετώπιζαν ψυχολογικά προβλήματα πριν επιλέξουν αυτό το επάγγελμα, τα άτομα που το ξεκινούν σε νεαρή ηλικία και όσοι έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. «Οι παράγοντες που μπορούν να προστατεύσουν τους ανθρώπους αυτούς είναι η ισχυρή κοινωνική στήριξη από το οικογενειακό και επαγγελματικό περιβάλλον και τα άτομα αυτά να αναπτύξουν ψυχολογικές στρατηγικές αντιμετώπισης κρίσης» τονίζει στο «Βήμα» η κυρία Θεοτοκά.

«Εάν βιώνουν κάποια από τα συμπτώματα που προανέφερα, δεν θα πρέπει να διστάσουν να ζητήσουν ψυχολογική βοήθεια και να απευθυνθούν σε ψυχολόγο. Γενικά οι υπηρεσίες διάσωσης θα πρέπει να είναι στελεχωμένες με προσωπικό ψυχολόγων - ψυχιάτρων και θα πρέπει να ελέγχονται πολύ πιο συχνά από άλλες ομάδες εργαζομένων» επισημαίνει η κυρία Θεοτοκά.

Εισήγηση του Προέδρου της ΕΑΠΣ στο 8ο Πανελλήνιο Παιδοψυχιατρικό Συνέδριο

Η παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος της Ένωσης Ψυχιάτρων Παίδων και  Εφήβων, πραγματοποίησε το 8ο τακτικό της συνέδριο «Ψυχική οδύνη και ανθεκτικότητα σε συνθήκες κρίσης»στην Αθήνα μεταξύ 31/5-1/6 2013. Ανάμεσα στα εξαιρετικά ενδιαφέροντα επιστημονικά ζητήματα που αναπτύχθηκαν, ήταν και η «Διαχείριση Κρίσεων με επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών και οικογενειών: από την ψυχική οδύνη στην ελπίδα».
Μεταξύ των εισηγητών, ήταν και ο Πρόεδρος της ΕΑΠΣ, Γιάννης Σταμούλης, ο οποίος παρουσίασε την εισήγηση: «O Ρόλος των Σωμάτων Ασφαλείας στη Διαχείριση της επικοινωνίας σε καταστάσεις κρίσεων».

Τις παρουσιάσεις συντόνισε ο Ι. Τσιάντης, MD, DPM, FRC Psych. Αν. Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής, Επιστημονικός Υπεύθυνος ΕΨΥΠΕ, Πρόεδρος Ιατρικών Ειδικοτήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την συνόψιση των εισηγήσεων έκανε ο Γ. Κολαίτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής, Διευθυντής Παιδοψυχιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεν. Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία». Εισηγήσεις επίσης έκαναν:

• Ο Γ. Καραμπουτάκης, Ψυχίατρος, Msc Διαχείρισης Κρίσεων επειγουσών καταστάσεων και μαζικών καταστροφών, Συντονιστής Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων Υγείας (ΕΚΕΠΥ), Συνεργάτης Γραφείου Τύπου Υπουργού Υγείας, με θέμα «Η διαχείριση της επικοινωνίας και των ΜΜΕ σε καταστάσεις κρίσεων και μαζικών καταστροφών».
• Η Μ. Τσέλιου, Δημοσιογράφος – Συντάκτης θεμάτων υγείας ΣΚΑΙ – Καθημερινή με θέμα «ΜΜΕ και Κρίσεις: Ο ρόλος τους στη ενημέρωση και στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Η επίδραση στη ψυχολογία των παιδιών».
• Ο Α. Κανελλόπουλος, MD, MSc, Παιδοψυχίατρος, CAP Delegate European Junior Doctors, Early Career Psychiatrists Council WPA με  θέμα «Ο ρόλος του Παιδοψυχίατρου, στη διαχείριση κρίσεων, Παρουσίαση προγράμματος πρώιμης παρέμβασης».

Το ψυχικό τραύμα από τις μαζικές καταστροφές

Σχεδόν όλα τα θύματα τέτοιων καταστροφών βιώνουν αρχικά ποικίλα ψυχολογικά συμπτώματα, ενώ σε ένα μεγάλο ποσοστό τα συμπτώματα διαρκούν χρόνια. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται μετατραυματική διαταραχή και άρχισε να αναγνωρίζεται και να ερευνάται στους βετεράνους του πολέμου του Βιετνάμ.

Το κεντρικό σημείο της διαταραχής αυτής είναι η ανάπτυξη ψυχολογικών συμπτωμάτων μετά από την έκθεση σε ένα ακραίο ψυχοτραυματικό γεγονός. Αυτό μπορεί να αφορά είτε τον ίδιο είτε τη μαρτυρία του ίδιου για ένα γεγονός το οποίο εμπεριέχει θάνατο ή σοβαρό τραυματισμό άλλου.

Μπορεί ακόμη να εμπεριέχει την είδηση για έναν επικείμενο ή βίαιο θάνατο, σοβαρό τραυματισμό ή απειλή θανάτου ή βλάβης που βιώθηκε από ένα μέλος της οικογένειας ή στενό συνεργάτη. 

Η πορεία του ψυχικού τραύματος 
Η μετατραυματική ψυχική διαταραχή μπορεί να συμβεί σε κάθε ηλικία, περιλαμβανομένης της παιδικής.

Τα συμπτώματα συνήθως ξεκινούν τους πρώτους τρεις μήνες μετά το τραύμα, αν και όταν η έναρξη είναι καθυστερημένη, τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν ακόμα και χρόνια μετά το συμβάν. Τα θύματα των φυσικών καταστροφών τείνουν επίσης να έχουν καθυστερημένη έναρξη της νόσου.

Οι περισσότεροι των ασθενών πληρούν τα κριτήρια για διαταραχή από οξύ στρες αμέσως μετά το συμβάν. Οι μισοί από αυτούς τους ασθενείς όμως παρουσιάζουν ύφεση των συμπτωμάτων μέσα σε τρεις μήνες με την κατάλληλη θεραπεία. 

διαβάστε περισσότερα στο http://www.iatronet.gr